کد مطلب:34442 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:22

گنجینه پرسمان » اعتقادات

منظور از «حسن و قبح فعلي» و «حسن و قبح فاعلي» چيست؟

هر عملي دو جنبه و دو بعد دارد و هر يك از دو جنبة آن از نظر خوبي و بدي حسابي جداگانه دارد. ممكن است يك عمل از لحاظ يك بعد نيك باشد ولي در بعد ديگر نيك نباشد. عكس آن نيز ممكن است و نيز ممكن است يك عمل از لحاظ هردو بعد نيك يا بد باشد.
اين دو بُعد عبارت است از: شعاع اثر مفيد و يا مضرّ عمل در خارج و در اجتماع بشر، و شعاع انتساب عمل بر شخص فاعل و انگيزه‎هاي نفساني و روحي كه موجب آن عمل شده است و عامل خواسته است به واسطة عمل و با وسيله قرار دادن عمل به آن هدفها و انگيزه‎ها برسد.
از نظر اول بايد ديد اثر مفيد و يا مضرّ عمل تا كجا كشيده شده است؟ و از نظر دوم بايد ديد كه عامل، در نظام روحي و فكري خود چه سلوكي كرده و به سوي كدم مقصد مي‎رفته است؟
حسن و قبح فعلي، يا خوبي و بدي اعمال، از نظر بعد اول بستگي به اثر خارجي آن عمل دارد؛ و حسن و قبح فاعلي يا خوبي و بدي از نظر بعد دوم بستگي به كيفيّت صدور آن از فاعل دارد. در حساب اول، قضاوت ما دربارة يك عمل از لحاظ نتيجة خارجي و اجتماعي آن است و در حساب دوم، قضاوت ما از نظر تأثير داخلي و رواني عمل در شخص فاعل است.
وقتي يك فرد، بيمارستاني به وجود مي‎آورد يا اقدام نيكو كارانة ديگري در امور فرهنگي يا بهداشتي يا اقتصادي يك كشور انجام مي‎دهد، شك نيست كه عمل او از نظر اجتماعي و در مقياس تاريخ، خير است، يعني كار مفيد و نافع براي خلق خداست. در اين حساب تفاوتي نمي‎كند كه هدف فاعل از ايجاد بيمارستان يا مؤسسة خيرية ديگر چه باشد؟ خواه هدفش رياكاري و تظاهر و اشباع غرائز نفساني باشد يا انساني و عالي و غير فردي و ما فوق مادي.
اما در حساب «حُسن فاعلي» نظر به اثر اجتماعي و خارجي فعل نيست؛ در اين حساب نظر به نوع ارتباط عمل با فاعل است؛ در اين حساب مفيد بودن عمل كافي نيست براي اينكه عمل، «عمل خير» محسوب گردد. در اينجا حساب اين است كه فاعل با چه نيّت و چه منظور و هدفي و براي وصول به چه مقصدي اقدام كرده است.

---

مجموعه آثار شهيد مطهري ج1 – عدل الهي
شهيد مطهري